سازمان دیجیتال: هدف تحول (دگردیسی) دیجیتال

1. تعریف سازمان دیجیتال

سازمان دیجیتال (Digital Enterprise) در نتیجه تغییر فرهنگ، بازمعماری مدل کسب‌وکار، نواوری در محصولات دیجیتال و بکارگیری فناوری‌های هوشمند در یک تشکیلات یا اکوسیستم در طی سفر تحول دیجیتال به صورت تکاملی شکل می‌گیرد.

ازآنجا که تحول دیجیتال (Digital Transformation) به پارادایم غالب در کسب‌وکار و فناوری اطلاعات تبدیل شده و سازمان‌های پیشرو به صورت مداوم در حال بازمعماری مدل‌کسب‌وکار، ارایه محصولات دیجیتال نواورانه، ارتقاء کیفیت تجربه مشتریان و هایپراتوماسیون عملیات داخل سازمان هستند، اهمیت تبیین مفهوم سازمان دیجیتال و ارکان آن لازم است. لازم به تاکید است، شرکت مطرح IBM تاکید دارد که تحول دیجیتال بیشتر درباره تحول “کسب‌وکار سازمان” با نواوری حاصل از فناوری‌ها است و نه صرفا ارتقاء فناوری و تامین تجهیزات/ابزار جدید.

در این یاداشت ابتدا مروری بر مفاهیم و ارکان سازمان دیجیتال می‌‌شود، سپس به تفاوت میان تحول دیجیتال با سازمان دیجیتال می‌پردازیم و در انتها دلیل همبستگی میان “معماری چابک” با “سازمان دیجیتال” تبیین می‌شود.

2. ارکان و مولفه‌های سازمان دیجیتال

سازمان دیجیتال متکی بر پنج رکن است: 1. تجربه مشتری دیجیتال 2. ستون فقرات عملیاتی کارامد 3. داده‌های سازمانی یکپارچه و مشترک 4. هوشمندی دیجیتال (هوش مصنوعی) و 5. زیرساخت و ابزارهای دیجیتال.

تجربه مشتری: تجربه مشتری در سازمان دیجیتال مبتنی بر کانال‌های دیجیتال یکپارچه، تجربه مشتری مبتنی بر فناوری‌های هوشمند، پیشنهادات محصول/سرویس اختصاصی مبتنی بر تحلیل داده و ارایه سرویس در بستر اپلیکیشن­ های همراه هوشمند است.

ستون فقرات عملیاتی : عملیات پایه و پشتیبان یک کسب‌وکار دیجیتال مبتنی بر زنجیره ارزشی از هندلینگ درخواست مشتریان، تامین و تدارکات، مدیریت مالی و حسابداری، مدیریت منابع سازمانی و .. است.

هوش مصنوعی: کاربرد هوش مصنوعی و الگوریتم‌های نوظهور در تجزیه/تحلیل، یادگیری ماشین[1]، هوش مصنوعی مولد و هایپراتوماسیون یکی از ارکان کلیدی سازمان هوشمند است.

داده‌های قابل اشتراک: به اشتراک گذاری و استفاده از داده‌های مستر^[2] از جمله اطلاعات مشتریان، سفارشات، محصولات و … زیربنای سازمان هوشمند و دیجیتال محسوب می‌شود.

زیرساخت دیجیتال: انواعی از فناوری‌های زیرساختی ازجمله ربات­ها، رایانش ابری^[3]، زنجیره بلوکی^[4]، رایانش کوانتومی^[5]، پلتفرم داده، واقعیت مجازی^[6]، واقعیت افزوده^[7]، و نظایر این‌ها زیرساخت دیجیتال را فراهم می‌آورند.

3. تفاوت سازمان دیجیتال با تحول دیجیتال

سازمان دیجیتال، تشکیلاتی است که توانسته با موفقیت استراتژی دیجیتال را پیاده‌سازی نماید تا فناوری‌های نوین در همه عملیات سازمان و طی کل چرخه حیات تولید محصولات و خدمات تحول ایجاد کرده باشند. تحول دیجیتال اما استراتژی و پروسه‌ای از بکارگیری و تطبیق اثربخش فناوری‌های نوین در جهت تکامل پیوسته و بازآفرینی سازمان در مسیر رشد و رقابت است.

تحول دیجیتال، یک پروژه با مدت زمان محدود نیست! پروسه‌ای است که نقطه پایان ندارد، اما به‌صورت دوره‌ای اهداف مشخصی را باید محقق نماید. سازمان دیجیتال، نهادی است که به سطح مطلوبی از بلوغ و توانمندی دیجیتال رسیده است و قادر به هدایت موثر استراتژی تغییر و تحول در عصر دیجیتال است. براساس گزارش فارستر، 21 درصد سازمان‌ها معتقدند برنامه تحول دیجیتال را به اتمام رسانده‌اند.

در تعریفی دیگر، تحول دیجیتال به معنای تغییر در استراتژی و مدل عملیاتی با اهرم فناوری‌های پیشرفته در جهت ارتقاء اثربخشی عملیاتی و تجارب انسانی و در نهایت تکامل محصولات و خدمات برای حفظ وفاداری مشتریان در نظر گرفته شده است، اما سازمان دیجیتال اینگونه تعریف شده است: نهادی که محصولات و سرویس‌های دیجیتال ارایه می‌نماید (برای مثال پلتفرم ویدیو آنلاین یا بانکداری دیجیتال) یا محصولات فیزیکی را با ابزارهای دیجیتال ارایه و پشتیبانی می‌نماید (برای مثال دیجی کالا یا دیوار) [DPBoK™ 2020]

4. عصر دیجیتال: واقعیتی انکار ناپذیر

امروزه تحول دیجیتال نه یک انتخاب بلکه یک ضرورت کسب‌وکاری است. طبق گزارش گارتنر، بیش از نیمی از مدیران ارشد کسب‌وکار، توسعه دیجیتال را عامل بهبود درامد سازمان می‌دانند. همچنین حدود دو-سوم کسب‌وکارها معتقدند برای باقی‌ماندن در رقابت، “باید” کسب‌وکار دیجیتال جدیدی راه‌اندازی کنند و گرنه از بازار حذف خواهند شد.

البته نرخ نفوذ تحول دیجیتال در همه صنایع مشابه نیست و صنایع سرویس‌‌محور، بانکداری و استارت‌آپ‌ها بیش از دیگر صنایع با دیجیتالی‌شدن همراه شدند، چنانچه طبق پژوهش‌های انجام شده، 95 درصد صنایع سرویس‌محور و  93 دصد صنایع خدمات مالی، استراتژی کسب‌وکاری اول-دیجیتال (Digital-First Business Strategy) را انتخاب کرده‌اند.

مشتری محوری و ارایه خدمات آنلاین در هرجا و هرزمان و با هر ابزار از مهمترین ترندهای روز دنیا است. براساس براوردها، تعداد کاربران بانکداری موبایل و آنلاین در جهان تا سال 2024 به حدود 6 میلیارد نفر خواهد رسید و طبق ارزیابی شرکت PwC، انگیزه اصلی برای شروع تحول دیجیتال در حدود نیمی از شرکت‌ها، سرویس‌گرایی و مشتری‌محوری (تجربه مشتری، خدمات آنلاین، رضایت مشتریان) است.

براساس پیش‌بینی صاحب‌نظران، تا سال 2030، اتوماسیون و هوش مصنوعی حدود 30 درصد شغل‌های سنتی را حذف می‌کند، اگرچه خود 13 درصد شغل جدید ایجاد می‌کند.

5. معماری چابک و سازمان دیجیتال

معماری چابک و قابلیت‌های سازمان دیجیتال رابطه Co-Evolution دارند بطوریکه تکامل و تقویت یکی، تسهیل‌کننده تکامل و بلوغ دیگری خواهد بود. سازمان چابک، تغییرات را در سریع‌ترین زمان ممکن احساس و در برابر آن سریعا اقدام قاطع و پیش‌دستانه انجام می‌دهد.

جان زکمن – پدر معماری سازمانی – چابکی در معماری و سازمان را توانایی تغییر ویژگی‌های داینامیک سازمان در پاسخ به تغییرات بازار (اکوسیستم) یا نهادهای قانون‌گذار (بالادستی) می‌داند. ویژگی‌هایی که باید تغییر کند شامل هرچیزی می‌شود که در سازمان انرسی دارد و عملیات به آن وابسته است مانند ارزش‌ها، اصول، خط‌مشی‌ها و سرمایه‌گذاری‌ها، همچنین ویژگی‌های ساختاری مانند فرایندها، مسوولیت‌ها، زمانبندی‌ها، موجودی‌ها، انگیزه‌ها.

شرکت‌های کوچک (با ساختار و تشکیلات چابک‌)، 2.7 برابر بیشتر از شرکت‌های بسیار بزرگ (با ساختار عریض و طویل) شانس موفقیت در تحول دیجیتال دارند. شرکت مک‌کنزی(McKinsey)

شرکت معروف دیلیوت (Deloitte)، چابکی کسب‌وکار را در توانایی تطبیق سریع با تغییرات پویای بازار و تقاضای مشتریان تعریف کرده است. به عقیده دیلیوت سازمان‌ها اغلب در تله “کارکردن به روش چابک” گرفتار شده‌اند به‌جای اینکه “واقعا چابک باشند”، و اینجا چرایی چابکی اهمیت پیدا می‌کند. براساس پژوهش سال 2024 شرکت دیلیوت، انگیزه حدود 70 درصد سازمان‌ها از چابکی، سه مورد مهم بهره‌وری، کارامدی هزینه‌کردها و بهینه‌سازی خروجی‌ها بوده است. همچنین حدود 50 درصد پرسش‌شوندگان از صنایع مختلف تولیدی و خدماتی، “چابکی کسب‌وکار” را اولویت مهم سازمان خود دانسته‌اند.

مزایای چابکی کسب‌وکار (سازمان) را می‌توان به صورت ذیل جمع‌بندی نمود:

• قدرت رقابت‌پذیری بالاتر: در بازار پرنوسان و در مواجه با تغییرات مداوم محیط و انتظار مشتریان، ویژگی چابکی امکان واکنش به‌موقع و موثر را برای سازمان فراهم می‌اورد و برگ برنده‌ای برای غلبه بر رقبا در بازار خواهد بود.
• کسب رضایت مشتریان : ویژگی چابکی در سازمان منجر به شناخت سریع از نیازهای جدید مشتریان شده و در کمترین زمان ممکن محصولات یا خدمات جدید طراحی و روانه بازار می‌شود. چرخه جمع‌آوری و تحلیل نیاز/فیدبک تا طراحی و ارایه محصول جدید همگی در رویکرد چابک بهبود می‌یابد.
• زمان ارایه محصول به بازار سریع‌تر: سازمان‌های چابک می توانند محصولات و خدمات جدید را سریع‌تر از سازمان‌های سنتی توسعه و عرضه کنند، که به آنها کمک می‌کند از فرصت‌های جدید بازار استفاده کنند و از رقبا جلو بزنند.
• فرهنگ نوآوری و تحول: سازمان چابک دارای فرهنگ چابک و چرخه‌های کوتاه یادگیری و بهبود است که مشوق هر نوع تغییر و نوآوری است (بجای مقاومت دربرابر تغییر). همه افراد در سازمان برای نوآوری و پیشنهاد ایده‌های خلاقانه تشویق می‌شوند که این منجر به نهادینه شدن فرهنگ نواوری در سازمان می‌شود.
• بهبود کارتیمی و همکاری: سازمان‌‌های چابک برای همکاری و کار گروهی ارزش قائل هستند، که به کارمندان کمک می‌کند تا به طور مؤثرتری با یکدیگر همکاری کنند و به اهداف مشترک دست یابند.

---

[1] Machine Learning

[2] Master Data

[3] Cloud Computing

[4] Blockchain

[5] Quantum Computing

[6] Virtual Reality

[7] Augmented Reality