استانداردهای معماری سازمانی

اولین استاندارد مرتبط با معماری سازمانی توسط موسسه ملی استانداردها و فناوری آمریکا (NIST) در سال 1989 ارائه شد که در آن بدون ورود به جزییات ارکان و روش‌های معماری بر یک مدل 5 سطحی هرمی که بیانگر لایه­ های معماری بود، توافق شد. پنج سطح هرم عبارت بودند از معماری کسب‌وکار، معماری اطلاعات، معماری سیستم‌های اطلاعاتی، معماری داده و معماری زیرساخت (تحویل سیستم). مدل 5 لایه‌ای معماری سازمانی NIST که به‌عنوان مدل مرجع یا استاندارد معماری NIST نیز شناخته می‌شود در طی دهه 1990 تأثیر مهمی در تبیین لایه‌های (دامنه‌های) معماری داشت، اگرچه هدف این استاندارد تبیین مفاهیم کلیدی معماری همچون چارچوب، روش‌شناسی، مدل‌ها، فراورده‌ها، دیدها و دیدگاه‌های معماری نبود. خلاصه آنکه مدل NIST صرفاً توافقی بر روی لایه‌های معماری در دوران اولیه پیدایش مفاهیم این حوزه بود و ازاین‌جهت نمی‌توان آن را به‌عنوان استانداردی کاربردی و تفصیلی برای تبیین تعاریف، فرایندها و مفاهیم معماری دانست.

با توسعه گفتمان معماری سازمانی در دهه 1990 و 2000 میلادی، همچنان جای خالی استانداردهای معماری سازمانی احساس می‌شد تا اینکه به‌تدریج استانداردهای سری ISO/IEC/IEEE 420XX طی دهه 2010 در جهت پاسخگویی به نیازهای جامعه معماران سازمان و سیستم توسعه یافتند. لازم به ذکر است استانداردهای سری 420 جایگزین استاندارد قدیمی‌تر IEEE 1471 – برای معماری نرم‌افزار- محسوب می‌شوند.

استاندارد ISO 42010:2022

اولین استاندارد این مجموعه که با کد ISO 42010:2022 شناخته می‌شود، با هدف استانداردسازی تعاریف و مبانی معماری در سیستم و سازمان به مفاهیم مرتبط با ایجاد، تحلیل و نگهداشت معماری سیستم‌ها مبتنی بر توصیفات معماری می‌پردازد. چهار محور اصلی این استاندارد عبارت‌اند از: نخست توصیفات معماری؛ دوم چارچوب‌های معماری؛ سوم زبان‌های توصیف معماری و چهارم دیدگاه‌های معماری. همچنین در پیوست‌ها، توضیحاتی درباره انگیزه و تاریخچه استاندارد و مثال‌هایی از کاربرد آن ارائه‌شده است، این استاندارد نسخه جدیدتر استاندارد ISO 42010:2011 است.

استانداردهای دیگر 42020:2019 در مورد فرایندهای معماری در سازمان، سیستم و نرم‌افزار است و 42030:2019 به ارزشیابی معماری می‌پردازد.

استانداردهای سری 420 که توسط یکی از کارگروه‌های دوازده‌گانه کمیته فنی JTC 1/SC 7 تدوین می‌شوند، موضوع معماری در سازمان و سیستم را مدنظر دارند که دیگر محدود به دامنه نرم‌افزار نیست. در استاندارد 42010 معنای سیستم می‌تواند معادل سازمان، یک محصول، سیستمی از سیستم‌ها یا تجمیعی از این موارد باشد. همچنین دو استاندارد دیگر در دست تدوین است که هنوز منتشر نشده‌اند: استاندارد 42040 در زمینه روش‌های معماری و استاندارد 42050 در زمینه ابزارهای معماری (کرمی، 1398).

استاندارد 42010 از زمان پیدایش تاکنون موردتوجه جدی جامعه معماران سازمانی و سیستم قرار گرفته است و چارچوب‌های معماری سازمانی سعی در تطبیق مفاهیم و تعاریف خود با آن نموده‌اند (ازجمله تغییرات اخیر نسخه 10 توگف) یا زبان مدل‌سازی آرکی‌میت؛ دو استاندارد دیگر (42020 و 42030) به‌تازگی منتشر شده‌اند (اواسط 2019) و باید منتظر ماند تا شاهد میزان اثرگذاری آن‌ها در چارچوب­ها و بهروش­های معماری سازمانی باشیم.

از دیگر استانداردهای مرتبط می‌توان به ISO/IEC/IEEE 15704 اشاره کرد که اگرچه به نیازمندی‌های معماری‌های مرجع و روش‌شناسی‌ها می‌پردازد اما گفتمان آن متأثر از ادبیات «مهندسی سازمان^[1]» است و اصطلاحات معماری سازمانی کمتر در آن دیده می‌شود. همچنین استاندارد ISO/IEC/IEEE 15288 با موضوع فرایندهای چرخه‌حیات سیستم و استانداردهای سری ISO/IEC/IEEE 250XX که به نیازمندی‌های کیفی سیستم می‌پردازد، از دیگر استانداردهای مفید مرتبط با معماری هستند.

[1] Enterprise Engineering