چارچوب های معماری سازمانی

چارچوب (Framework) به ساده‌ترین بیان ممکن، ساختاری منطقی برای طبقه‌بندی و سازمان‌دهی اطلاعات پیچیده به شکلی انتزاعی است. چارچوب معماری سازمانی شامل مجموعه‌ای از مفروضات، تجارب و مفاهیم است که نحوه نگاه به واقعیت سازمان از طریق مدل‌ها (دیدها) را فراهم می‌سازد و ساختار سازمان‌دهی برای توسعه، نگهداشت و به‌کارگیری معماری سازمانی را ارائه می‌نماید.

تاکنون چارچوب‌های بسیاری ظهور کرده که برخی منسوخ شده و برخی دیگر هنوز کاربرد دارند، متأسفانه نمی‌توان تعداد دقیقی برای چارچوب‌های معماری سازمانی ذکر نمود، زیرا اتفاق‌نظری درباره ویژگی‌ها و عناصر ضروری چارچوب معماری سازمانی وجود ندارد و ممکن است آنچه ازنظر جمعی چارچوب تلقی می‌شود، ازنظر جمع دیگری یک «رویکرد»، «روش‌شناسی» یا «مدل مرجع» در نظر گرفته شود. به‌هرحال تعدادی از این چارچوب‌ها (روش‌شناسی یا هر عنوان دیگری که استفاده کنیم) مورد اجماع جامعه معماران سازمانی به‌عنوان «چارچوب» قرار گرفته است، مانند زکمن، توگف، فدرال و…، اگرچه هرکدام از آن‌ها ازنظر نوع و کاربرد تفاوت عمده با یکدیگر دارند.

چارچوب ها و مدل های مرجع معماری سازمانی

بر اساس گزارش اعلامی کارگروه متولی استاندارد ISO/IEC/IEEE 42010 حدود 80 نمونه از خانواده چارچوب‌های معماری شناسایی و فهرست شده‌اند؛ البته ادعا نشده این کارگروه همه چارچوب‌های موجود را شناسایی و اعتبارسنجی نموده، بلکه منظور نشان دادن تکثر و تنوع خانواده (جنگل) چارچوب‌ها بوده است. جهت آشنایی مخاطبان، در جدول زیر نمونه مصادیق خانواده چارچوب‌های معماری سازمانی بر اساس ترتیب حروف الفبا آورده شده است.

فهرست چارچوب های معماری سازمانی

سرنام	عنوان کامل	توضیحات
AF-EAF	Air Force Enterprise Architecture Framework	چارچوب معماری نیروی هوایی
AFIoT	IEEE P2413 – Architecture Framework for the Internet of Things	چارچوب معماری برای اینترنت اشیاء
AF4MgtSys	Architecture Framework for Management Systems	چارچوب معماری برای سیستم‌های مدیریت
AGA	Australian Government Architecture Reference Models	چارچوب و مدل‌های مرجع معماری دولت استرالیا
AGATE	Atelier de Gestion de l’ArchiTecturE des Systemes d’Information et de Communication (AGATE)	معماری سیستم‌های اطلاعاتی تسلیحاتی فرانسه
AM	Avancier Methods	روشی ابداعی برای معماری سازمانی و معماری راهکار
ARCHI	ArchiMate	زبان مدل‌سازی و توصیف معماری سازمانی
ARIES	Architecting Innovative Enterprise Strategies	چارچوب معماری با دَه عنصر اصلی و روش هفت مرحله‌ای توسعه معماری
AUSDAF	Australian Defence Architecture Framework	چارچوب معماری دفاعی استرالیا
AAF	Automotive Architecture Framework	چارچوب معماری برای صنعت خودرو
BCA	Business Capability Architecture	رویکرد معماری قابلیت‌های کسب‌وکار
BDAF	Big Data Architecture Framework	چارچوب معماری کلان داده
BEAM	Business Enterprise Architecture Modeling	چارچوب و فرایند توسعه معماری با محوریت کسب‌وکار
BPEAM	iteratec Best-Practice Enterprise Architecture Management	چارچوب و روش مدیریت معماری سازمانی
CAFCR	Customer Objectives, Application, Functional, Conceptual, and Realisation model	روش توسعه معماری سیستم‌های تعبیه‌شده
CAFEA	Common Approach to Federal Enterprise Architecture	رویکرد و رهنمودهای توسعه معماری فدرال آمریکا
CBDI-SAE	CBDI Service Architecture & Engineering (CBDI-SAE™) for SOA	مدل مرجع برای معماری سرویس‌گرا
CEA	CEA Framework: A Service Oriented Enterprise Architecture Framework (SOEAF)	چارچوب آکادمیک برای معماری سازمانی سرویس­گرا
CEAF	Commision Enterprise IT Architcture Framework (CEAF)	چارچوب معماری فناوری اطلاعات
CIAF	Capgemini Integrated Architecture Framework	چارچوب معماری سازمانی
DoDAF	US Department of Defense Architecture Framework	چارچوب معماری وزارت دفاع آمریکا
DNDAF	Department of National Defence/Canadian Armed Forces Architecture Framework	چارچوب معماری نیروهای مسلح کانادا
DRA1	DRAgon1	روش مدل‌سازی و توصیف گرافیکی معماری
DYA	Dynamic Architecture	روش‌شناسی توسعه پویای معماری
EAB	Enterprise Architecture Blueprinting	روش مدل‌سازی و توسعه معماری فاوا
E2AF	Extended Enterprise Architecture Framework	چارچوب معماری سازمانی تعمیم‌یافته مبتنی بر زکمن
EAM-PC	EAM Pattern Catalog	رویکرد مدیریت معماری مبتنی بر الگوها
EEAF	US Enterprise Architecture Assessment Framework	چارچوب ارزیابی معماری سازمانی فدرال آمریکا
EPCAF	The EPCglobal Architecture Framework	چارچوب و استانداردهای معماری محصولات الکترونیکی
ESAAF	European Space Agency Architecture Framework	چارچوب معماری آژانس فضایی اروپا
ESSAF	Essential Architecture Framework	چارچوب معماری سازمانی
eTOM	Business Process Framework (eTOM)	چارچوب و مدل مرجع فرایندی صنعت خدمات مخابراتی
EXAF	Extreme Architecture Framework	چارچوب معماری فناوری اطلاعات
FEAF	US Federal Enterprise Architecture Framework	چارچوب معماری سازمانی فدرال آمریکا
FESS	Framework of Enterprise Systems and Structures	چارچوب برای معماری ساختارها و سیستم‌ها
FFLV+GODS	Functions-Flows-Layers-Views + Governance-Operations-Development-Support	رویکرد معماری سازمانی با روش تک-برگی
FMLS-ADF	FMLS Architecture Description Framework	چارچوب معماری سیستمی برای صنایع نظامی
FSAM	Federal Segment Architecture Methodology (FSAM)	روش توسعه معماری چارچوب فدرال مبتنی بر قطعه‌بندی
GA	Garland and Anthony	روش معماری نرم‌افزاری مبتنی بر یک مقاله آکادمیک
GEAF	Gartner’s Enterprise Architecture Framework	چارچوب معماری سازمانی موسسه تحقیقاتی-مشاوره‌ای گارتنر
GEA-NZ	Government Enterprise Architecture for New Zealand	برنامه معماری سازمانی دولت نیوزلند
GERA	ISO 15704 Generic Enterprise Reference Architecture	استاندارد مرتبط با نیازمندی‌های معماری‌های مرجع سازمانی
HEAF	Health Enterprise Architecture Framework	چارچوب معماری سازمانی بهداشت
IADS	IBM Architecture Description Standard	استانداردی برای توصیفات معماری
IAF	Index Architecture Framework	چارچوب و روش معماری
ICODE	iCode Security Architecture Framework	چارچوب و رویکرد توسعه معماری امنیت
IEAF	Iran Enterprise Architecture Framework	چارچوب و برنامه معماری سازمانی ایران
IFW	IBM Information FrameWork (IFW)	چارچوب و مدل مرجع معماری برای صنایع مالی و بانکی
IIRA	Industrial Internet Reference Architecture	معماری مرجع برای سیستم‌های مبتنی بر اینترنت اشیاء
4+1	Kruchten’s 4+1 view model	مدل توسعه معماری نرم‌افزار
LEAD	Leading Enterprise Architecture Development (LEAD)ing Practice	مجموعه روش و راهکار برای انجام معمار سازمانی
MACCIS	Minimal Architecture for Command and Control Information System	چارچوب توصیف معماری سیستم‌های نیروهای مسلح نروژ
MEGAF	MEGAF	چارچوب و رویکرد آکادمیک معماری
MODAF	(UK) Ministry of Defence Architecture Framework	چارچوب معماری وزارت دفاع بریتانیا
NAF	NATO Architecture Framework	چارچوب معماری ناتو (پیمان آتلانتیک شمالی)
NEA Saudi	National Enterprise Architecture	برنامه و چارچوب ملی معماری سازمانی عربستان سعودی
NIST-EAM	NIST Enterprise Architecture Model	مدل پنج‌لایه­ای معماری سازمانی ارائه‌شده توسط موسسه ملی استاندارد و فناوری آمریکا
OIO EA	Official Information Online Enterprise Architecture	چارچوب و روش توسعه معماری مرتبط با دولت دانمارک
OSSAF	Open Safety & Security Architecture Framework	چارچوب معماری ایمنی و امنیت
PEAF	Pragmatic Enterprise Architecture Framework	چارچوب معماری سازمانی عمل‌گرا
PPOOA	Processes Pipelines in Object Oriented Architectures	چارچوب معماری مؤلفه‌محور برای سیستم‌های بلادرنگ
PRISM	Partnership for Research in Information Systems Management	چارچوب توصیف معماری سیستم
QGEA	Queensland Government Enterprise Architecture	معماری سازمانی دولت (ایالت) کوئینزلند
RAMI 4.0	Reference Architectural Model for Industrie 4.0	مدل معماری مرجع برای انقلاب صنعتی چهارم
RASDS	Reference Architecture for Space Data Systems	رویکرد مبتنی بر معماری برای سیستم‌های فضایی
RM-ODP	Reference Model for Open Distributed Processing	مدل مرجع برای پردازش‌های توزیع‌شده باز
RWSSA	Rozanski and Woods	رویکردی برای توسعه معماری سیستم‌های اطلاعاتی
S4V	Siemens 4 Views	روش معماری نرم‌افزار ارائه‌شده توسط زیمنس
SABSA	Sherwood Applied Business Security Architecture	روش توسعه معماری امنیت اطلاعات
SASSY	Self-Architecting Software SYstems	چارچوب و ابزار آکادمیک تولید خودکار معماری نرم‌افزار
SGCAF	Smart Grid Conceptual Architecture Framework	چارچوب معماری برای شبکه‌های هوشمند انرژی
SQUID	Specification Quality In DevOps	رویکرد توصیف و مستندسازی معماری نرم‌افزار
TEAF	(US) Treasury Enterprise Architecture Framework	چارچوب معماری سازمانی وزارت خزانه‌داری آمریکا
TOGAF	The Open Group Architecture Framework	چارچوب معماری سازمانی گروه ‌باز
TRAK	The Rail Architecture Framework	چارچوب معماری سازمانی ریلی
UADF	Universal Architecture Description Framework	چارچوب توصیف معماری سیستم
UAF	Unified Architecture Framework	چارچوب معماری برای توصیف سیستم‌های نرم‌افزاری و غیرنرم‌افزاری
xAF	Extensible Architecture Framework	چارچوب معماری قابل‌تعمیم
ZF	Zachman Framework	چارچوب معروف زکمن

طبقه‌بندی چارچوب‌های معماری سازمانی

براساس معیار “حوزه کاربرد” که نشان‌دهنده دامنه صنایع یا حوزه‌های کسب‌وکاری (دولتی، خصوصی، نظامی و…) است که چارچوب می‌تواند برای آن‌ها به کار گرفته شود، 4 گروه از خانواده چارچوب های معماری را میتوان به قرار زیر مشخص نمود:

الف) چارچوب‌های معماری سازمانی همه‌منظوره^[2]:

این چارچوب‌ها برای دولت یا صنعت خاصی تولید نشده‌اند و به‌صورت عمومی برای سازمان‌ها و شرایط مختلف قابل‌استفاده هستند، البته به دلیل عمومی بودن، سفارشی‌سازی در هر صنعت یا کاربرد خاص ضروری است. نمونه چارچوب‌های معماری سازمانی همه­منظوره (عام) به‌قرار زیر است:

• The Zachman Framework
• The Open Group Architecture Framework (TOGAF)
• Gartner’s Enterprise Architecture Framework (GEAF)
• The Oracle Enterprise Architecture Framework (OEAF)

ب) چارچوب‌های معماری سازمانی ملی (دولتی)^[3]:

این چارچوب‌ها توسط دولت‌ها و نهادهای حاکمیتی برای هدایت، حمایت و نظارت بر پیشرفت معماری سازمانی دستگاه‌های اجرایی تدوین شده‌اند و پس از طی مراحل قانونی به‌صورت رسمی ابلاغ شده‌اند. اگرچه محتوای این چارچوب‌ها برای کشور (دولت) خاصی تهیه شده است، اما روش‌شناسی، تکنیک­ها و مدل‌های مرجع تولیدشده دربردارنده مخزن غنی از دانش و تجربه‌های معماری سازمانی است که می‌تواند با سفارشی‌سازی مورداستفاده سایر صنایع و کشورها نیز قرار گیرد. نمونه چارچوب‌های معماری سازمانی ملی (دولتی) به‌قرار زیر است:

• Korea Government Enterprise Architecture (KGEA)
• Australian Government Architecture (AGA)
• Singapore Government Enterprise Architecture (SGEA)
• Netherlands Government Reference Architecture (NORA)
• Federal Enterprise Architecture Framework (FEAF)
• United Kingdom Reference Architecture (UKRA)
• Government Enterprise Architecture for New Zealand (GEA -NZ)
• Finland National Enterprise Architecture
• Bahrain National Enterprise Architecture Framework
• Saudi Arabia National Enterprise Architecture
• Oman e-Government Architecture Framework (OeGAF)
• Jordan e-Government Architecture Framework (e-GAF)
• Egyptian Government Enterprise Architecture Framework (EGEAF)

ج) چارچوب‌های معماری سازمانی نظامی^[4]:

این چارچوب‌ها توسط نهادهای نظامی تولید شده‌اند و به دلیل تفاوت‌های بنیادین عملیات نظامی با حوزه کسب­وکاری تنها در حوزه تخصصی نظامی کاربرد دارند، اگرچه برخی مفاهیم و تکنیک‌های آن قابل سفارشی‌سازی برای سایر صنایع نیز هست. نمونه چارچوب‌های معماری سازمانی نظامی به‌قرار زیر است:

• NATO Architecture Framework (NAF)
• Department of Defense Architecture Framework (DoDAF)
• Technical Architecture Framework for Information Management (TAFIM)
• British Ministry of Defence Architecture Framework (MODAF)
• France DGA Architecture Framework (AGATE)
• The Australian Defence Architecture Framework (AUSDAF)
• Department of National Defence Canadian Architecture Framework (DNDAF)

د) چارچوب‌های معماری سازمانی مختص صنایع^[5]:

این چارچوب‌ها (و مدل‌های مرجع) توسط صنایع و بخش خصوصی برای حوزه مشخصی از کسب‌وکار (بانک، بیمه، مخابرات و…) تهیه شده‌اند. ازآنجاکه هدف تولیدکنندگان ارائه مفاهیم بنیادی و روش‌شناسی جدیدی برای معماری سازمانی نبوده است، معمولا از قالب سایر چارچوب‌های عمومی استفاده نموده‌اند ولی محتوای تخصصی صنعت موردنظر را در قالب الگوها و مدل‌های مرجع در آن قرار داده‌اند. نمونه این چارچوب‌های و مدل‌های مرجع معماری سازمانی مختص صنایع به‌قرار زیر است:

• TeleManagement Forum (TM Forum) Framework
• Banking Industry Architecture Network (BIAN)
• IBM Information FrameWork (IFW) for Banking Industry
• Automotive Architecture Framework (AAF)
• Supply Chain Operations Reference model (SCOR)
• Insurance Application Architecture (IAA)

---

[1] Jaap Schekkerman

[2] General-purpose Enterprise Architecture Frameworks

[3] National (Government) Enterprise Architecture Frameworks

[4] Military Enterprise Architecture Frameworks                                                         

[5] Industry-specific Enterprise Architecture Frameworks