تاریخچه چارچوب EA3
آخرین نسخه رسمی چارچوب و روش‌شناسی مکعب معماری (EA3) در سال 2020 توسط اسکات برنارد در قالب کتاب «An Introduction to Holistic Enterprise Architecture» معرفی شده است. این چارچوب برخلاف سایر چارچوب‌های قدیمی‌تر صرفاً محدود به معماری فناوری اطلاعات یا حتی کسب‌وکار نبوده و سعی می‌کند معماری را از لایه راهبرد تا زیرساخت پوشش دهد.
رویکرد معماری سازمانی آقای اسکات برنارد مبتنی بر این نگرش است که سازمان یک نهاد اجتماعی است و برای انجام معماری علاوه بر موضوعات فنی-مدیریتی نیاز به دانستن نظریه‌های رفتار سازمانی و سیستم‌ها است. معنای دقیق سازمان ازنظر وی، هر سیستم اجتماعی-فنی در هر مقیاسی است که مبتنی بر هدف مشخصی فعالیت می‌کند، بنابراین هر شرکت یا نهاد (اعم از دولتی-خصوصی) نوعی از سازمان محسوب می‌شود، یک بخش (حوزه) از صنعت، گروهی از شرکت‌های هلدینگ یا یک وزارتخانه عریض و طویل نیز در تعریف «سازمان» می‌گنجد.
این چارچوب به‌صورت یک مکعب طراحی شده است که یک بعد آن لایه‌های معماری است (5 لایه)، بعد دیگر خطوط کسب‌وکار و بعد سوم جزییات محصولات است. از ویژگی‌های مهم دیگر این چارچوب توجه به توسعه تدریجی (حوزه‌ای) معماری در یک سازمان است، همچنین تأکید بر معماری امنیت و نظام مدیریت معماری (شکل زیر).
عناصر اصلی چارچوب معماری EA3
ازنظر آقای برنارد، بنیان برنامه معماری بر دو رکن چارچوب مستندسازی و تحلیل (چارچوب معماری) و روش‌شناسی پیاده‌سازی استوار است. چارچوب «چیستی» معماری را تعریف می‌کند و روش‌شناسی چگونگی توسعه و به‌کارگیری آن را. به همین دلیل در ادامه ضمن معرفی کوتاهی از ساختار و دامنه‌های مکعب معماری، روش‌شناسی پیاده‌سازی را نیز مرور می‌کنیم.
دامنه‌های چارچوب EA3
دامنه اهداف و ابتکارات راهبردی: این دامنه درباره برنامه راهبردی سازمان و سایر برنامه‌های بالادستی مصوب دولت است که سازمان ملزم به اجرای آن است. تحلیل SWOT و کارت امتیازی متوازن ازجمله تکنیک‌های مورداستفاده در این دامنه است.
دامنه محصولات و خدمات: مستندسازی و مدل‌سازی فرایندهای کسب‌وکار، خدمات و محصولات در قالب نمودارها و ماتریس‌های معماری در این دامنه انجام می‌شود.
دامنه اطلاعات و داده: این دامنه درباره مجموعه انواع موجودیت‌های مرتبط با داده (داده، اطلاعات، دانش) و نحوه ثبت و نگهداشت آن‌ها در قالب پایگاه‌های داده یا کتابخانه اشیاء است.
دامنه نرم‌افزارهای کاربردی و سیستم‌ها: مستندسازی و مدل‌سازی سیستم‌های اطلاعاتی، سرویس‌های نرم‌افزاری، میان‌افزارهای یکپارچه‌سازی، راهکارهای جامع نرم‌افزاری و سایر موضوعات مرتبط با لایه نرم‌افزارهای کاربردی در قالب نمودارها و ماتریس‌های معماری در این دامنه انجام می‌شود.
دامنه شبکه و زیرساخت: زیرساخت سخت‌افزاری سازمان اعم از سرورها و منابع پردازشی-ذخیره‌سازی به همراه شبکه ارتباطی و امنیت اطلاعات ازجمله موضوعات موردتوجه در این دامنه معماری هستند.
روش‌شناسی پیاده‌سازی معماری EA3
اسکات برنارد به مقوله روش‌شناسی توجه خاص داشته است. وی تعیین روش‌شناسی در معماری سازمانی را یکی از گام‌های اصلی و اولیه می‌داند که نقشه‌راه معماری را تعیین نموده و سازمان را در چارچوب فکری مشخصی هدایت می‌کند. ازنظر برنارد، در روش‌شناسی باید موضوعات زیر تعیین و تصمیم‌گیری شود:
- نواحی که معماری سازمانی قراراست پوشش دهد (محدوده)
- رویکرد راهبری و حاکمیت معماری سازمانی (متمرکز، توزیع‌شده و…)
- نوع محصولات (مستندات) معماری سازمانی
- چارچوب مستندسازی و سازمان‌دهی خروجی‌های معماری
- تکنیک‌ها و روش‌های موردنیاز در طی تحلیل و طراحی معماری
- ابزارهای مدل‌سازی و انتشار نتایج معماری
- مخزن معماری و روش دسترسی کاربران به اسناد معماری
- سازوکار به‌روزرسانی اسناد معماری سازمانی
روش‌شناسی پیاده‌سازی معماری سازمانی اسکات برنارد شامل 4 فاز است که در ادامه به‌اختصار معرفی شده است.
فاز 1: استقرار برنامه معماری سازمانی
- استقرار برنامه مدیریت معماری سازمانی و تعیین معمار ارشد
- تعیین و استقرار روش‌شناسی پیاده‌سازی معماری سازمانی
- استقرار نظام راهبری معماری سازمانی و ایجاد ارتباط با سایر فرایندهای مدیریتی
- توسعه یک برنامه تعاملات برای کسب مشارکت ذینفعان
فاز 2: انتخاب چارچوب و ابزار معماری سازمانی
- انتخاب یک چارچوب مستندسازی معماری سازمانی
- شناسایی خطوط کسب‌وکار و ترتیب مستندسازی معماری (قطعه‌بندی سازمان برای معماری)
- تعیین مؤلفه‌های معماری که می‌بایست طبق چارچوب مستند شوند
- انتخاب روش‌های مستندسازی مناسب برای چارچوب
- انتخاب ابزارها یا محصولات نرم‌افزاری برای تولید خودکار مستندات معماری
- انتخاب و استقرار مخزن آنلاین معماری سازمانی
فاز 3: مستندسازی معماری سازمانی
- بررسی مستندات موجود مرتبط با کسب‌وکار یا فناوری برای استفاده در معماری (عدم دوباره‌کاری)
- مستندسازی دیدهای وضعیت موجود برای مؤلفه‌های معماری در تمامی ابعاد چارچوب (مکعب معماری) و ذخیره‌سازی در مخزن آنلاین معماری
- توسعه سناریوهای اجرایی مختلف برای ترسیم وضعیت آینده کسب‌وکار و فناوری
- تعیین مفروضات برای سناریوهای تعیین‌شده در گام قبل
- به‌کارگیری سناریوها و سایر ورودی‌ها (نظرات مدیران، کارشناسان) برای طراحی وضعیت مطلوب معماری طبق مؤلفه‌های چارچوب و سپس ذخیره‌سازی در مخزن آنلاین
- توسعه یک برنامه مدیریت معماری سازمانی برای اجرای تغییرات و اقدامات معماری
فاز 4: به‌کارگیری و نگهداشت معماری سازمانی
- به‌کارگیری مستندات معماری سازمانی برای برنامه‌ریزی‌ها و تصمیم‌گیری‌های سازمانی
- به‌روزرسانی دوره‌ای و منظم وضعیت موجود و مطلوب
- نگهداشت مخزن معماری برای محصولات مدل‌سازی و تحلیلی
- انتشار نسخه سالانه از برنامه مدیریت معماری سازمانی
جمع بندی
برنارد معماری سازمانی را یک فرا-نظام می‌داند که همه برنامه‌ها و نظام‌های مدیریتی سازمان باید زیر چتر آن جمع شوند. وی برای تشریح قلمرو تأثیرگذاری معماری سازمانی از یک معادله ساده استفاده می‌کند:
معماری سازمانی = راهبرد + کسب‌وکار + فناوری اطلاعات
چارچوب و روش‌شناسی نسبتاً مفصل آقای اسکات برنارد دارای توضیحات کافی از محصولات معماری، مراحل انجام کار، نمونه تکنیک‌های معماری و رهنمودهای کاربردی از معماری است که می‌تواند به‌عنوان یک منبع غنی الهام‌بخش معماران سازمانی باشد. لازم به ذکر است که اگرچه مدل گرافیکی چارچوب مکعب معماری در نگاه اول بسیار متفاوت از سایر چارچوب‌ها به نظر می‌آید اما محتوای چارچوب و مباحث آن اشتراکات بنیادین با سایر چارچوب‌های مطرح دارد و می‌توان مفاهیم نظری نوآورانه این چارچوب را در تلفیق با سایر چارچوب‌ها و روش‌شناسی‌ها به کار برد.
چارچوب مکعب معماری پس از تغییراتی به‌عنوان هسته اصلی نسخه 2 چارچوب معماری سازمانی فدرال آمریکا استفاده شد و اکنون نیز یک منبع باارزش ازنظر علمی و کاربردی برای علاقه‌مندان معماری سازمانی است. جالب آنکه اولین مشتری این چارچوب خود آقای اسکات برنارد به‌عنوان مدرس معماری سازمانی در دانشگاه‌ها بود که برای درس معماری سازمانی از آن استفاده نموده است.