تاریخچه چارچوب وزارت دفاع (DODAF)
ریشه چارچوب DODAF به C4ISR باز می‌گردد، نسخه 1 چارچوب DODAF در سال 2003 ارائه شد که شبیه C4ISR اما همراه با توضیحات تکمیلی برای مدل‌ها و رهنمودهای فنی و اجرایی بود؛ نسخه 1.5 در سال 2007 و نسخه 2 در سال 2009 منتشر شد؛ هم‌اکنون نسخه 2.02 آن قابل‌دسترس است که شامل 8 دیدگاه اصلی معماری است (شکل زیر) و هر دیدگاه شامل تعدادی دید (مدل) معماری مرتبط می‌شود. این چارچوب برای کاربردهای متنوعی در سطوح برنامه‌ریزی راهبردی، طراحی و مدیریت قابلیت‌های نظامی، مهندسی سیستم‌ها و نهایتاً مدیریت پورتفولیو و عملیات اجرایی کاربرد دارد.
نسخه 2 به بعد این چارچوب، مبتنی بر نگاه داده-محور تنظیم شده است و در آن تغییر پارادایمی از مکتب اول معماری به مکتب دوم دیده می‌شود، برای مثال در نسخه‌های قبلی، دیدگاه استانداردهای فنی متناسب با نیازمندهای فاوا در نظر گرفته شده بود که در نسخه‌های جدید به دیدگاه استاندارد تغییر نام داده است تا پوشش‌دهنده همه استانداردها در تمام دامنه‌های معماری باشد، همچنین مفهوم سیستم در نسخه‌های جدید محدود به سیستم‌های کامپیوتری و اطلاعاتی نشده و هر گونه‌ای از خانواده سیستم‌ها (FoS) یا سیستمی از سیستم‌ها (SoS) را شامل می‌شود.
لازم به ذکر است، تنوع دیدها (مدل‌های) معرفی‌شده در DODAF، بیشتر از نیاز اکثر سازمان‌ها بوده و معمولاً هر سازمان بنا به نیازمندی و شرایط خاص خود از تعدادی از این مدل‌های معماری را استفاده می‌کند و در صورت نیاز حتی مدل‌های دیگری را که در چارچوب به آن اشاره نشده اما متناسب با هدف و نیاز صورت‌مسئله باشد به چارچوب اضافه می‌شود. چارچوب DODAF (و نیز C4ISR) مادر بسیاری از چارچوب‌های نظامی و دفاعی در سایر کشورها محسوب می‌شود که در بخش‌های آینده به آن‌ها اشاره خواهد شد.
عناصر اصلی DODAF
دیدگاه‌ها و دیدهای معماری
چارچوب معماری وزارت دفاع به تبعیت از استانداردهای معماری، از اصطلاح دیدگاه و دید برای تعیین مدل‌ها و محصولات معماری استفاده کرده‌اند. نسخه آخر این چارچوب شامل 8 دیدگاه مطابق با شکل 5-7 است که هر دیدگاه از دو یا بیشتر دید معماری تشکیل شده است. همچنین امکان ترکیب دیدهای معماری و استخراج دیدهای جدید تلفیق‌شده نیز وجود دارد. در ادامه دیدگاه‌ها و دیدهای معماری مرتبط تشریح شده‌اند.
دیدگاه قابلیت:
این دیدگاه همان‌طور که از نامش مشخص است، توصیف‌کننده قابلیت‌های سازمان و ارتباطات و وضعیت آن‌ها است. این دیدگاه شامل 7 دید معماری است و مخاطب اصلی آن سطوح مدیریتی و تصمیم‌گیر در سازمان است.
دیدهای معماری این دیدگاه عبارت‌اند از:
- چشم‌انداز
- طبقه‌بندی قابلیت
- مرحله‌بندی قابلیت
- وابستگی‌های قابلیت
- نگاشت قابلیت به توسعه تشکیلاتی
- نگاشت قابلیت به فعالیت‌های عملیاتی
- نگاشت قابلیت به خدمات
دیدگاه عملیاتی:
وضعیت ساختاری و رفتاری عملیات سازمان در این دیدگاه توصیف می‌شود. این دیدگاه را می‌توان معادل مفهوم معماری کسب‌وکار در بنگاه‌های اقتصادی دانست که با توجه به عدم مصداق مفهوم کسب‌وکار در صنایع نظامی از عبارت «عملیات» استفاده شده است. مخاطب این دیدگاه که خود شامل 6 دید معماری است، بدنه عملیاتی سازمان هستند که آنچه در قالب سناریو، قواعد، وضعیت، ساختار و گردش کارها انجام می‌شود را در قالب دیدهای این معماری توصیف می‌کنند.
دیدهای معماری این دیدگاه عبارت‌اند از:
- مدل مفهومی عملیاتی سطح بالا
- توصیف گردش منابع عملیاتی
- ماتریس گردش منابع عملیاتی
- چارت روابط تشکیلاتی
- درخت تقسیم فعالیت‌های عملیاتی و مدل فعالیت عملیاتی
- مدل قواعد عملیاتی و توصیف انتقال حالت و شرح رویداد
دیدگاه سرویس‌ها:
این دیدگاه به توصیف سرویس‌های کسب‌وکار و فناوری اطلاعات اختصاص دارد و شامل اطلاعات لازم در مورد کارکرد سرویس‌ها، تبادلات بین سرویس‌ها، واسط‌های ارتباطی و پروتکل‌ها، توافقنامه سطح سرویس ([1]SLA) و نحوه پوشش سرویس به سایر مؤلفه‌های معماری است. این دیدگاه که شامل 10 دید معماری است مخاطبانی از حوزه فاوا و عملیات سازمان دارد.
دیدهای معماری این دیدگاه عبارت‌اند از:
- توصیف مضمون سرویس‌ها
- توصیف گردش منابع سرویس‌ها
- ماتریس سرویس‌ها به سیستم‌ها و سرویس‌ها به سرویس‌ها
- توصیف کارکردی سرویس‌ها
- ماتریس قابلیت ردیابی سرویس‌ها به فعالیت عملیاتی
- ماتریس گردش منابع سرویس‌ها
- ماتریس معیارهای سرویس‌ها
- توصیف تکامل سرویس‌ها
- پیش‌بینی مهارت و فناوری سرویس‌ها
- مدل قواعد سرویس‌ها، توصیف انتقال حالت و شرح رویداد سرویس‌ها
دیدگاه سیستم‌ها:
این دیدگاه درباره سیستم‌های اطلاعاتی و نظامی است، چیدمان عناصر سیستم‌ها، کارکردهای سیستم، نحوه ارتباط بین سیستم‌ها و چگونگی پشتیبانی این سیستم‌ها از عملیات را توصیف می‌کند. این دیدگاه که شامل 10 دید معماری است، مناسب ذینفعان سرویس‌ها و سیستم‌های اطلاعاتی است.
دیدهای معماری این دیدگاه عبارت‌اند از:
- توصیف واسط سیستم‌ها
- توصیف گردش منابع سیستم‌ها
- ماتریس سیستم‌ها به سیستم‌ها
- توصیف کارکردهای سیستم‌ها
- ماتریس قابلیت ردیابی کارکرد سیستم‌ها به فعالیت‌ها عملیاتی
- ماتریس گردش منابع سیستم‌ها
- ماتریس معیارهای سیستم‌ها
- توصیف تکامل سیستم‌ها
- پیش‌بینی مهارت و فناوری سیستم‌ها
- مدل قواعد سیستم‌ها، توصیف انتقال حالت و شرح رویداد سیستم‌ها
دیدگاه پروژه:
وضعیت پورتفولیو پروژه‌ها، روابط بین پروژه‌ها و ارتباط پروژه‌ها با سایر مؤلفه‌های معماری در این دیدگاه قرار گرفته‌اند. این دیدگاه شامل 3 دید معماری است که برای مدیران کسب‌وکار و تصمیم‌گیران ارشد در نظر گرفته شده است.
دیدهای معماری این دیدگاه عبارت‌اند از:
- روابط پورتفولیو پروژه‌ها
- جدول زمانی پروژه‌ها
- نگاشت قابلیت به پروژه
دیدگاه استانداردها:
استانداردها اعم از فناوری، پروتکل، دستورالعمل و هر چیزی که تبعیت از آن الزامی است، در این دیدگاه تعیین و تشریح می‌شود. این دیدگاه که شامل دو دید معماری است بسته به نوع استانداردها، مخاطبانی از فاوا و کسب‌وکار دارد.
دیدهای معماری این دیدگاه عبارت‌اند از:
- مشخصات استانداردها
- پیش‌بینی استانداردها
دیدگاه داده و اطلاعات:
در این دیدگاه وضعیت اطلاعات و منابع داده‌ای در سطوح مفهومی، منطقی و تا حدی فیزیکی توصیف می‌شود. این دیدگاه که شامل سه دید معماری است می‌تواند مخاطبانی از لایه عملیات یا فاوا داشته باشد، بسته به سطح جزییات و میزان محتوای فنی در مورد داده‌ها.
دیدهای معماری این دیدگاه عبارت‌اند از:
- مدل داده مفهومی
- مدل داده منطقی
- مدل داده فیزیکی
دیدگاه کل:
این دیدگاه اطلاعات کل‌نگر از دیدگاه‌های دیگر را تجمیع و مشابه یک چکیده مدیریتی به‌عنوان خلاصه‌ای از کل نتایج معماری به مجموعه مخاطبان ارائه می‌نماید. این دیدگاه شامل دو دید معماری است که عبارت‌اند از:
- اطلاعات اجمالی و خلاصه
- لغتنامه یکپارچه‌شده
فرایند شش مرحله‌ای توسعه معماری
در DoDAF، فرایندی 6 مرحله‌ای و تکرارشونده برای توسعه معماری تعریف شده است که شامل مراحل کلان زیر است:
- مرحله اول: تعیین منظور و کاربرد معماری
- مرحله دوم: تعیین محدوده معماری
- مرحله سوم: تعیین داده‌های (نیازمندی، محصولات معماری و…) موردنیاز برای توسعه معماری
- مرحله چهارم: جمع‌آوری، سازمان‌دهی و ذخیره داده‌های معماری
- مرحله پنجم: هدایت تحلیل‌های مرتبط با معماری
- مرحله ششم: مستندسازی نتایج در تطابق با نیازهای تصمیم‌گیران
همان‌طور که مشخص است، فرایند تعریف‌شده در حد یک رویکرد کلان برای معماری است که نمی‌توان عنوان روش یا روش‌شناسی به آن اطلاق نمود.
جمع بندی:
یکی از ویژگی‌های منحصربه‌فرد چارچوب معماری وزارت دفاع آمریکا، تمرکز بر دیدگاه‌های معماری بجای تشریح یک روش‌شناسی تفصیلی برای یک کاربرد مشخص است، به زبان ساده‌تر این چارچوب با تبیین مفهوم دیدگاه‌ها و دیدهای معماری و ارائه انواعی از رهنمودها به مخاطبان کمک می‌کند معماری را در سطوح مختلف و با کاربردهای متنوعی پیاده‌سازی نمایند. در اسناد چارچوب به 6 حوزه مختلف کاربرد چارچوب پرداخته شده است که از کاربردهای برنامه‌ریزی، بودجه‌ریزی و مدیریت راهبردی سازمان تا سطوح میانی و ایجاد قابلیت‌های عملیاتی و نظامی و نهایتاً سطوح پیاده‌سازی و اجرا را شامل می‌شود. ازاین‌جهت می‌توان گفت مفاهیم و عناصر کلیدی DODAF، قابلیت بسط و به‌کارگیری در سایر حوزه‌های غیرنظامی یا در کنار سایر چارچوب‌های معماری را نیز دارد.
این چارچوب علاوه بر کاربردهای مستقیم، به‌عنوان الگویی برای توسعه سایر چارچوب‌های نظامی در سایر کشورها خصوصاً کشورهای هم‌پیمان آمریکا مورداستفاده قرار گرفته و ازاین‌جهت می‌توان آن را مادر خانواده چارچوب‌های نظامی-دفاعی دانست.
[1] Service-level Agreement